Op 11 juli 1995 voerden Bosnisch-Servische paramilitaire eenheden de genocide uit in Srebrenica, een stad in het oosten van Bosnië. In de loop van enkele dagen werden 8.372 Bosnische burgers systematisch vermoord. De slachtoffers waren voornamelijk mannen en jongens, variërend van jonge tieners tot ouderen. Deze daad van genocide maakte deel uit van een bredere genocide tegen Bosniakken (Bosnische Moslims), en eenieder die door Bosnisch-Servische troepen als een bedreiging werd beschouwd, tijdens de Bosnische oorlog (1992-1995). 

De gebroken belofte van VN-bescherming

In 1993, voordat de genocide plaatsvond, verklaarde de Verenigde Naties Srebrenica tot een ‘veilig gebied’ onder VN-bescherming voor Bosnische vluchtelingen die in het hele land slachtoffer waren van oorlogsmisdaden. Kort daarna werden Canadese VN-beschermingstroepen in de enclave gestationeerd. In 1994 werden zij vervangen door Nederlandse troepen (Dutchbat). Toen Bosnisch-Servische troepen de enclave aanvielen, greep de internationale gemeenschap echter niet in. Dit toonde op pijnlijke wijze aan dat de VN en haar lidstaten niet bereid waren hun internationale belofte van bescherming tegen misdaden tegen de menselijkheid in Srebrenica na te komen. 

In een rapport dat enkele maanden na de genocide in Srebrenica werd gepubliceerd, beschreef Human Rights Watch de onwil van de internationale gemeenschap om in te grijpen als volgt:

“De vredeshandhavers van de Verenigde Naties waren niet bereid om gehoor te geven aan verzoeken om steun van hun eigen troepen die in de enclave waren gestationeerd, waardoor de Bosnisch-Servische troepen deze gemakkelijk konden veroveren en – zonder tussenkomst van VN-soldaten – systematische massale executies konden uitvoeren...”

Gevolgen van de genocide

Tot op de dag van vandaag zijn de gevolgen van de genocide diep voelbaar. Duizenden slachtoffers in Bosnië en Herzegovina worden nog steeds vermist, waardoor families geen antwoorden hebben en hun dierbaren niet te rusten kunnen leggen. Anderen rouwen elke dag om hun vermoorde zonen, broers, vaders en grootvaders. Overlevenden leven met blijvende psychologische trauma's, vaak in gemeenschappen waar sommige daders ongestraft blijven en vrij rondlopen. Het vredesakkoord van Dayton maakte formeel een einde aan de oorlog, maar verstevigde ook de etnische tegenstellingen die het leven in Bosnië en Herzegovina vandaag nog steeds bepalen.

Het belang van erkenning en gerechtigheid en de verantwoordelijkheid om te herdenken

In de nasleep van de genocide richtten de Verenigde Naties het Joegoslaviëtribunaal (ICTY) op, de eerste in zijn soort sinds de Processen van Neurenberg in 1945-46. Het werd een van de eerste internationale tribunalen die individuen, waaronder Radovan Karadžić, eerste president van de Bosnische Serviërs, en Ratko Mladić, leider van het Bosnisch Servische leger, veroordeelde voor genocide. Het erkende de waarheid en de ernst van wat slachtoffers en overlevenden hadden meegemaakt in een land waar ontkenning van deze misdaden nog steeds wijdverspreid is. Door getuigenverklaringen, forensisch bewijs en documentatie droeg het tribunaal bij aan waarheidsvinding door te helpen vaststellen wat er in Srebrenica is gebeurd. Op die manier heeft het tribunaal families geholpen het lot van hun dierbaren te weten te komen, inclusief de locatie van massagraven.

De genocide in Srebrenica was een afschuwelijke misdaad die blijvend herdacht moet worden. Het heeft onder andere aangetoond dat de internationale gemeenschap de keuze heeft om tussenbeide te komen wanneer er burgerlevens op het spel staan, en dat ze er niet altijd voor kiest om te handelen.

Tegelijkertijd herinnert Srebrenica ons eraan dat, hoewel internationale mechanismen nooit het verlies ongedaan kunnen maken of de schade die is toegebracht aan overlevenden en nabestaanden volledig kunnen herstellen, ze wel kunnen helpen bij het vaststellen van de waarheid en de toegang tot gerechtigheid kunnen ondersteunen.

Bovenal leert Srebrenica ons hoe belangrijk het is om dergelijke misdaden te benoemen voor wat ze zijn: genocide. Erkenning is belangrijk, voor de herinnering, voor gerechtigheid en voor het identificeren van patronen om bij te kunnen dragen aan genocidepreventie.